Karel De Gucht over de Amerikaanse presidentsverkiezingen: ‘Dit zal de wereld niks opbrengen’

Nu de productiviteit aftakelt en de vergrijzing haar tol eist, was internationale handel een van de laatst overgebleven bronnen van economische groei. Maar Donald Trump beloofde zijn kiezers om tolmuren op te trekken en handelsakkoorden te herzien. Zal het bij grote woorden blijven? “Met Hillary Clinton wist je ongeveer waar je aan toe was. Met Trump weet je dat niet.”

De groei van de wereldhandel zit al jaren in het slop. Tot aan de crisis van 2007-2008 groeide het internationale verkeer van goederen en diensten sneller dan de wereldwijde economie, maar sindsdien is de veer gebroken. Met Donald Trump als president van de VS – in nominale termen nog altijd de grootste economie ter wereld – dreigt het tempo helemaal stil te vallen.

Tenminste, als Trump doet wat hij gezegd heeft. “Op producten uit China dreigt hij een invoertarief van 45 procent te heffen, wat Chinese tegenmaatregelen zal uitlokken”, zegt Filip Abraham, professor internationale economie aan de KU Leuven. “NAFTA, het vrijhandelsakkoord tussen de VS, Canada en Mexico, wil hij heronderhandelen. TPP, het vrijhandelsakkoord met de landen rond de stille Zuidzee, wil hij niet tekenen. En de besprekingen over TTIP, het vrijhandelsakkoord met de EU, wil hij stopzetten. Als Trump zijn uitspraken in realiteit omzet, breekt een groeimotor achter de internationale handel.”

Of zal een zakenman als Trump gaandeweg bijdraaien? “Dat moet nog blijken”, zegt Abraham. “Ik durf daarover geen voorspellingen te doen. Dat is net het punt bij Trump: zijn onvoorspelbaarheid. Ik ben geen aanhanger van Hillary Clinton, noch van Donald Trump. Maar met Hillary Clinton wist je ongeveer waar je aan toe was. Met Trump weet je dat niet.”

Protectionisme

In zijn overwinningsspeech sloeg Trump nochtans een gematigde toon aan. Hij zal samenwerken met de landen die met de VS willen samenwerken, zo zei hij. Maar Abraham is niet onder de indruk. “Die uitspraak van Trump ligt in lijn van zijn eerdere speeches. Zijn credo is Amerikanisme, niet globalisme. Trump zal in de eerste plaats de belangen van de VS gerespecteerd willen zien.”

Die houding zal de aard van de globalisering veranderen, volgens Abraham. “We gaan naar een periode van strategische globalisering. Je sluit enkel nog akkoorden af die de belangen van je land en zijn ondernemingen niet schaden, en liefst versterken. Dat is een andere benadering dan we tot nog toe gewoon waren. In normale onderhandelingen zorg je ervoor dat landen bijeenkomen, en dat iedereen water bij zijn wijn doet. Zo komt er ruimte vrij voor gezamenlijke voordelen.”

Karel De Gucht, gewezen Europees commissaris voor Handel, is nog pessimistischer. “Als Trump een statement wil maken tegenover de kiezers die hem gesteund hebben, dan zal hij protectionistisch uit de hoek komen. En de meest zichtbare vorm van protectionisme is geen handelsakkoorden meer afsluiten. Ik weet niet wat Trump over drie of vier jaar zal doen, maar voorlopig mag je TTIP vergeten. En Trump zal ook niet voortgaan met TPP.”

Apple laat zijn iPhone in China produceren, Caterpillar verkoopt wereldwijd. In realiteit zijn de VS erg verweven met de wereldeconomie. Dat kan Trump toch moeilijk terugdraaien? “Daar gaat het niet om”, zegt De Gucht. “Natuurlijk kan Trump de internationale handel niet terugdraaien. De iPhones zullen niet van vandaag op morgen in de VS gemaakt worden, daarvoor is Azië te goedkoop als productieland. Het gaat erom wat je van Trump kan verwachten. Je kan niet als protectionist verkozen worden om daarna nieuwe handelsakkoorden aan te kondigen. De onderhandelingen over die akkoorden zijn politiek dood.”

Worstelen

Hoe zal Europa reageren op het Amerikaanse eigenbelang? Met een verdere versplintering of juist met meer samenhorigheid? “Ik hoop dat Europa het verstand heeft om CETA, het vrijhandelsakkoord met Canada, zo vlug mogelijk goed te keuren”, zegt De Gucht. “Zo kunnen we aantonen dat vrijhandelsakkoorden wel degelijk werken. Toch vraag ik mij af of de samenhorigheid bij de Europeanen sterk genoeg zal zijn om een eensluidend antwoord te geven aan de Amerikanen. Het antwoord kan alleen Europees zijn, meerderheid tegen minderheid. Dat wordt niet eenvoudig, Europa zal ermee worstelen.”

In een wereld waar eigenbelang voorop staat, zullen lidstaten misschien in de verleiding komen individueel zaken te doen met Trump. Ziet De Gucht een verkruimeling van de EU-bevoegdheid om handelsakkoorden met derde landen af te sluiten? “Zoiets kan moeilijk. Dan zou je de Europese verdragen naast je moeten neerleggen. Zo’n vaart zal het niet lopen. Ik kan mij wel inbeelden dat Trump een handelsakkoord zou afsluiten met het VK, als dat land uit de EU gestapt is.”

Maar landen die zaken willen doen met Trump, hoeden zich het best voor te grote verwachtingen. Handelsakkoorden zijn voor de VS niet bepaald van economisch levensbelang. “Hou er rekening mee dat de VS verhoudingsgewijs veel minder uitvoeren dan de EU”, zegt De Gucht. “Het belang van de thuismarkt is voor de Amerikaanse economie veel groter.”

Angstwekkend

Het ziet er niet best uit voor de wereld, besluit De Gucht. “In de geschiedenis worden ongelooflijke vergissingen begaan. Vandaag maken we opnieuw zo’n vergissing mee. De Amerikaanse democratie heeft gesproken en de uitslag is angstwekkend, maar zeer duidelijk. In het beste geval zal het verteringsproces een aantal jaren vergen, in het slechtste geval zal het een generatie duren. Je hoort wel eens zeggen dat elke crisis haar voordelen heeft. Deze crisis heeft geen voordelen. Dit zal de wereld niks opbrengen.”